Zwykle wyobrażamy sobie wschód Chorwacji jako złotą równinę, często zapominając, że to właśnie tutaj znajduje się największy kompleks nizinnych lasów dębowych w Chorwacji i Europie - kotlina Spačvan.
W dorzeczu spachve i Badanieolbrzymie dęby tworzą ogromne siedlisko przyrodnicze, aw ich cieniu króluje śpiew ptaków i ryk jeleni. Ten mistyczny las poprzecinany jest ciekami wodnymi, które miejscami tworzą mokradła. Gdzieś w głębi kryje się miasto, które było ukryte przez wieki i stanowi wyzwanie dla badaczy, historyków i lokalnych entuzjastów.
Pochodzenie tajemniczego miasta
To zaginione miasto, którego dokładna lokalizacja nie jest znana do dziś, przyciąga uwagę swoją tajemniczością. Alsan (Alsán Vára) była średniowieczną posiadłością szlachecką, dworem banianowym, miastem i klasztorem franciszkańskim stojącym przed przejściami do średniowiecznej Bośni. Prawdopodobnie został zbudowany na belkach ziemnych, przez które dawno temu przechodziła rzymska droga do Sirmium, i zajmował strategiczne położenie naprzeciwko średniowiecznej banovina Sola, po drugiej stronie rzeki Sawy.
Pierwsza wzmianka o Alšanie pojawiła się w dokumentach w 1372 roku, kiedy to poproszono o pozwolenie na budowę klasztoru franciszkanów i kościoła, które zostały zbudowane w 1376 roku.
Jego imię mogło pochodzić od węgierskiego słowa Niżej, w znaczeniu „niższy” lub „niższy”, którym dla ówczesnych właścicieli była to – „niższa posiadłość” nad Sawą. Najwcześniejsza wzmianka o określeniu Alšan odnosi się do gruntów będących własnością, dlatego w średniowiecznej terminologii łacińsko-prawnej po raz pierwszy wspomniano o nim jako „Terra Alsan', czyli ziemia, na której leżało kilka wiosek skupionych wokół ich centrum parafialnego.
Ta ziemia była pierwotnie własnością rodziny Gut-Keled. Jednak z powodu ich nielojalności wobec króla w XIV wieku otrzymał go Ban Ivan z plemienia Szente Mágocs z Mačva, który zbudował w Alšanie dwa pałace i zaczął nosić szlacheckie przezwisko Alšanski. Iwan był w łasce królewskiej jako główny podczaszy królewski, objął więc stanowisko prefekta powiatów bodroskiego, vukowskiego i srijemskiego. Żył do połowy XIV wieku i był właścicielem kilku fortów nad rzekami Sawą, Drawą, Bosutem i Wuką.
Szente-Magocs to stara szlachta z północy Baranji, a do dziś na Węgrzech jest wieś Magoč, z której wywodzi się ta linia.
Szlachecka posiadłość w wirze historii
Ban Ivan miał trzech synów i dwie córki, z których najsłynniejszym synem jest Walentin, gdyż posiadał tytuł arcybiskupa Peczu, diecezji, do której należał także majątek Alšan. Walenty Alszański był utalentowanym scholastykiem, wykształconym wówczas w XIV w. we Włoszech, jednym z mistrzów króla Zygmunta Luksemburskiego. Kiedy w 14 roku król założył rycerski Zakon Smoka, Valentin został jego członkiem.
Źródło: Wikimedia
Dopiero Walenty zezwolił franciszkanom na budowę klasztoru św. Franciszka w Alšanie, którego okolice przesiąknięte były herezją Bogumilów, dlatego też klasztor jawi się jako ośrodek wpływów katolicyzmu.
Alšan był wymieniany jako twierdza w XV wieku, ale niewątpliwie istniał wcześniej. Został zbudowany z drewna, ziemi, a nawet cegły, ale być może także z elementami kamiennymi w sensie modnych wówczas późnogotyckich ozdób, których liczne przykłady mamy we wschodniej Slawonii - w Iloku, Nijemci, Vukovarze , Erdut i Nuštr.
Alšan musiał być miastem wodnym, co było powszechne w jego otoczeniu. Miejsce to znajdowało się na wysokich belkach wokół strumienia Ozrica, na północ od dzisiejszej wsi Podgajaca, na wschód od Bošnjaka i na południowy zachód od Vrbanji.
Kościół św. Franje została zbudowana w samej wsi, klasztor na jednej z wysokich belek nad strumieniem, a forteca nieco dalej na zachód stąd, na belce nad podmokłym terenem. Podobno istniała też przeprawa przez Sawę, przez którą przechodziły wojska krzyżowców w drodze do Ziemi Świętej.
Zniknięcie miasta
Polityka tronu bośniackiego, dominacji węgierskiej i szlachty serbskiej załamała się właśnie na tej potrójnej granicy na Sawie, niedaleko Alšanu. Dlatego Alšan – jako stosunkowo niewielka miejscowość stojąca przed wielkimi wyzwaniami – znika wraz z pierwszymi oznakami najazdów i grabieży osmańskich. Klasztor Alšani przestał funkcjonować latem 1526 roku, kiedy armia turecka udając się na Węgry zdobyła Srijem i część parafii Vukovo. Następnie kompanie armii bośniackiej Husrevbeja uderzyły w Posavinę pod Vukowem, aby dotrzeć do Vukovaru, gdzie musiały spotkać się z kompaniami dowodzonymi przez samego cesarza Sulejmana.
Kościół św. Franciszka miało miejsce w Alšanie i pod Turkami. Aż do katastrofy tureckiej pod koniec XVII wieku. wokół kościoła i zachowało się kilkanaście rodzin tubylczych. W ramach nowego kształtowania się wsi i osady po odejściu Turków rodziny te przeniosły się do sąsiednich Podgajców, do których należeli wszyscy atarowie starego Alšana. Wtedy też opuszczony został stary kościół św. Franciszek. Dziś ta nieruchomość znajduje się w Gmina Gunja, znany jako „Mašanj”.
Las pełen tajemnic
Niestety, jak dotąd nie przeprowadzono żadnych konkretnych badań. Spory o położenie tego interesującego miasta, twierdzy i klasztoru trwają do dziś i przypuszcza się, że znajdowało się ono gdzieś na terenie starej cegielni w pobliżu miasta Gunja. Alšana już nie ma. Nie oznacza to jednak, że już go nie odnajdziemy. Do tego czasu dysponujemy jedynie fragmentami, z których możemy ułożyć mapę starożytnego świata i jego kontynuacji.
Do dziś wiele twierdz i średniowiecznych miast zostało niestety utraconych. Tak płynie historia, a powstające i znikające miasta rzucają nam wyzwanie, abyśmy zbadali ich fenomen. Średniowieczny Alšan nie jest bynajmniej jedynym, który został pochłonięty i ukryty przez potężny las Spačvan. Sekrety i historie ukryte w tym niesamowitym, tajemniczym obszarze zasługują na zbadanie i napisanie o nich więcej.
Toponimy, lokalne tradycje i nowsze metody wyszukiwania mogą pewnego dnia ujawnić dokładne położenie Alšany w morzu lasów i bagien Spačvy. A do tego czasu cieszmy się opowieścią o nim i spacerach Spačva las otwórzmy szeroko oczy - bo może wśród kwitnących konarów wielowiekowych dębów dostrzeżemy ślad wodnego miasta.
Zdjęcie na okładce: Wspólnota Turystyczna Okręgu Vukovar-Srijem
