Šćedro, zielony klejnot położony na południe od Hvaru, do niedawna owiany był tajemnicą, ale bogate odkrycia archeologiczne, dokonane w ostatnich latach w jego podwodnym i lądowym środowisku, powoli ujawniają jego bogactwa. Jaskinia Ratina, po nowych badaniach archeologicznych w południowo-wschodniej części wyspy, ujawniła rewolucyjne odkrycia – dowody na istnienie życia na wyspie Šćedro z późnego neolitu, nawet o 3000 lat starsze, niż wcześniej sądzono!
Już w 1923 roku słynny archeolog Grga Nowak odkrył pierwsze ślady działalności człowieka w jaskini Ratina, znajdując tam fragmenty ceramiki z epoki żelaza. Jednakże, gdy badacze z Kantharos doo, przy wsparciu Stowarzyszenie Przyjaciół Wyspy Šćedra i Urząd Miasta Jelsa rozpoczęli nowe wykopaliska, nie przypuszczając, że ich odkrycia radykalnie zmienią obraz prehistorycznego życia na tej wyspie.
Podczas krótkich badań wykopaliskowych o powierzchni zaledwie 1,5 x 1,5 metra odkryto 250 fragmentów naczyń ceramicznych, 97 fragmentów kości zwierzęcych, 109 muszli i ślimaków morskich oraz 4 artefakty krzemienne. Pobrano próbki węgla do datowania radiowęglowego, które pozwoli na dodatkowe potwierdzenie wieku znalezisk.
Największym zaskoczeniem badań są z pewnością znaleziska ceramiczne, które poddano szczegółowej analizie. 67 fragmentów posiada elementy diagnostyczne wskazujące na charakterystyczne półkuliste misy z pierścieniowatym brzegiem i częściowo wygładzonymi ścianami. Naczynia te zdobione są rytymi motywami geometrycznymi, co jednoznacznie nawiązuje do kultury hvarskiej, datowanej dokładnie na V tysiąclecie p.n.e. (pomiędzy 5 a 5000 r. p.n.e.).
Te kształty i dekoracje są najlepiej znane z Jaskinie Grapceva na Hvarze, jedno z najważniejszych stanowisk neolitycznych na wschodnim Adriatyku. Odkrycie to dowodzi, że Jaskinia Ratina była zamieszkana w tym samym czasie, co niektóre z najważniejszych prehistorycznych stanowisk w regionie, co rodzi szereg nowych pytań dotyczących jej roli w prehistorycznej sieci osad i szlaków handlowych.
Kolejnym istotnym aspektem badań jest pochodzenie surowca wykorzystywanego do wyrobu artefaktów kamiennych (narzędzi kamiennych i krzemiennych). Wstępne analizy wskazują, że materiał ten najprawdopodobniej przywieziono z innych wysp Adriatyku i obszarów lądowych, być może także z miejsc po drugiej stronie Adriatyku.
Potwierdza to tezę, że już w epoce neolitu istniały rozwinięte sieci handlowe i morskie łączące Hvar, Korčulę, Pelješac i szerszy obszar wschodniego Adriatyku. Šćedro, położone na skrzyżowaniu ważnych szlaków morskich, stanowiło kluczowy ośrodek komunikacyjny i handlowy dla społeczności prehistorycznych.
Mimo że obecne badania objęły tylko niewielką część jaskini, ilość i znaczenie znalezisk wskazują, że miejsce to było stale zamieszkane lub przez długi czas wykorzystywane jako sezonowe schronienie i miejsce pracy. Kolejny etap badań będzie obejmował rozszerzenie wykopalisk na płaskowyż dostępowy, który wraz z jaskinią, bliskością morza i żyznymi glebami sprawia, że ta mikrolokalizacja jest doskonałym miejscem do życia dla społeczności prehistorycznych. Dalsze badania mogą także potwierdzić istnienie późniejszej fazy kultury Hvar-Nakovo, której ślady na razie nie zostały wystarczająco zbadane.
Badania archeologiczne nie tylko zmieniają nasze postrzeganie kultury Hvar, ale także pozwalają lepiej zrozumieć życie prehistorycznych społeczności na wschodnim wybrzeżu Adriatyku.
Co jeszcze kryje Jaskinia Ratina? Odpowiedzi mogą przynieść dalsze badania.
